Το φαινόμενο Dunning - Kruger στην Τεχνική κατάδυση

Άρθρο: Γιώργος Πέτρου - Φεβρουάριος 2025

Το φαινόμενο Dunning - Kruger είναι γνωστική προκατάληψη, στην οποία άτομα περιορισμένων δεξιοτήτων αποκτούν μια ψευδαίσθηση ανωτερότητας, εκτιμώντας εσφαλμένα ότι οι γνωστικές τους ικανότητες, είναι υψηλότερες από ότι πραγματικά είναι.

Το φαινόμενο αυτό έχει «εφαρμογή» σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης φύσης. Από την πιο απλή μέχρι την πιο απαιτητική δραστηριότητα.

Αρχαιότητα: "γνῶθι σαυτόν"

«Σύμφωνα με τον Χαρμίδη του Πλάτωνος, είναι το παλαιότερο από τα τρία Παραγγέλματα που ήταν χαραγμένα στην είσοδο του Ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Η περιγραφή των Δελφών από τον περιηγητή Παυσανία επιβεβαιώνει την ύπαρξή του. Για την προέλευση του "γνῶθι σαυτόν" οι απόψεις διίστανται, το «γνώθι σαυτόν» του Σωκράτους, η αυτογνωσία είναι λέξη κλειδί του ανθρωπισμού διότι αναθέτει στον άνθρωπο το καθήκον να γνωρίζει το δικό του μέτρο χωρίς να προσπαθεί να ανταγωνιστεί τους θεούς.»

"Ο Άνθρωπος"

Ένα από τα σημαντικά προβλήματα της ανθρώπινης φύσης είναι να μην αναγνωρίζει:

• Τις αδυναμίες – Ελλείψεις του
• Το μέτρο των ορίων του.

Είτε ασυνείδητα, είτε επιτηδευμένα τα δύο παραπάνω στοιχεία υποδηλώνουν έλλειμα αυτογνωσίας και είναι πολύ σημαντικά διότι για το επίπεδο των απαιτήσεων που έχει η Αυτόνομη και ιδιαίτερα η τεχνική κατάδυση είναι πολύ υψηλό.

Το να υπερεκτιμήσουμε τις δυνατότητές μας σε μια απλή καθημερινή δραστηριότητα μπορεί απλά να βιώσουμε μια αποτυχία αλλά στην τεχνική κατάδυση μπορεί να αποβεί καταστροφικό έως μοιραίο.

Άρα όλο αυτό είναι μια Αχίλλειο πτέρνα μας ή αλλιώς ένα αδύναμο σημείο στην ασφάλειά μας.

Αυτό που συμβαίνει στο φαινόμενο Dunning-Kruger, είναι ότι οι ανεπαρκείς άνθρωποι συνήθως:

• υπερεκτιμούν τις ικανότητες, τις γνώσεις και τον εαυτό τους
• αδυνατούν να αναγνωρίσουν τη δική τους έλλειψη δεξιοτήτων
• αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν την έκταση της ανεπάρκειας τους
• αποτυγχάνουν να υπολογίσουν με ακρίβεια τις δεξιότητες των άλλων
• αναγνωρίζουν τη δική τους έλλειψη ικανότητας μόνο αφού εκτεθούν στη πράξη για αυτή τη δεξιότητα.

Από την άλλη, οι ειδικοί σε έναν τομέα, συχνά υποτιμούν τις γνώσεις τους και τις ικανότητές τους ή πιστεύουν ότι και οι άλλοι γύρω τους βρίσκονται σε παρόμοιο επίπεδο.

Αυτό συμβαίνει επειδή όσο περισσότερα μαθαίνουν για ένα θέμα τόσο συνειδητοποιούν πόσο πολύπλοκο είναι και πόσα πολλά έχουν ακόμα να μάθουν.

Η Παράδοξη Υπερεκτίμηση

Το πιο ενδιαφέρον είναι που οι λιγότερο ικανοί είναι συνήθως εκείνοι που υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους στον μεγαλύτερο βαθμό. Άτομα που αποδεδειγμένα υστερούν στη λογική σκέψη, τη γραμματική, τις οικονομικές γνώσεις, τα μαθηματικά, τη συναισθηματική νοημοσύνη, τη διεξαγωγή ιατρικών τεστ σε εργαστήριο και το σκάκι, όλοι τείνουν να αξιολογούν τις γνώσεις τους σχεδόν τόσο ευνοϊκά όσο και οι πραγματικοί ειδικοί.

Ποιος είναι Ευάλωτος;

Ποιος είναι, λοιπόν, πιο ευάλωτος σε αυτή την αυταπάτη; Δυστυχώς, όλοι μας, επειδή όλοι έχουμε κενά ανικανότητας που δεν αντιλαμβανόμαστε. Αλλά γιατί;

Η Διπλή "Κατάρα"

Όταν οι ψυχολόγοι Dunning - Kruger, πρώτοι περιέγραψαν το φαινόμενο το 1999, υποστήριξαν ότι τα άτομα που υστερούν σε γνώση και ικανότητα σε κάποιο θέμα υποφέρουν από μια διπλή «κατάρα». Πρώτον, κάνουν λάθη και παίρνουν λανθασμένες αποφάσεις. Και δεύτερον, ακριβώς αυτά τα γνωστικά κενά είναι που τους εμποδίζουν να εντοπίσουν τα λάθη τους. Δηλαδή, οι κακοί εκτελεστές δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις που θα τους επέτρεπαν να καταλάβουν πόσο άσχημα τα πάνε.

"O Αυτοδύτης"

Αν το δούμε από την δική μας άποψη, την καταδυτική μπαίνουν θεωρητικά και πρακτικά, ρεαλιστικά ερωτήματα όπως:

• Οτιδήποτε κάνει οποιοσδήποτε άλλος μπορώ να το κάνω και εγώ;
• Μπορώ να καταδυθώ βαθύτερα από το μέγιστο επιτρεπόμενο βάθος που επιτρέπει η πιστοποίησή μου;
• Μπορώ να ακολουθήσω μια ομάδα εμπείρων δυτών σε ένα μεγάλο βάθος, πιστοποιημένων για εκείνο το επίπεδο, σε ένα βάθος που εγώ δεν είμαι πιστοποιημένος;
• Μπορώ να χρησιμοποιήσω Nitrox ή Trimix, Triox, Tetrox χωρίς εκπαίδευση, πιστοποίηση, εμπειρία;
• Μπορώ να διεισδύσω να εξερευνήσω ένα σπήλαιο ή ένα ναυάγιο μετά από mentoring;
• Μπορώ να κάνω βαθιά κατάδυση αλλά ιδιαίτερα ανάδυση στο μπλε και ειδικά χωρίς γραμμή χωρίς να είμαι Decompression Diver;
• Μπορώ να κάνω καταδύσεις που χρήζουν Αποσυμπίεση;
• Μπορώ να αλλάξω τα Preset για παράδειγμα τα Gradient Factors του Καταδυτικού Υπολογιστή μου;
• Μπορώ να κάνω mentoring; Μπορώ να κάνω κατάδυση σε κάποιον ανεκπαίδευτο χωρίς να είμαι εκπαιδευτής;

Τα γνωρίζω όλα και τα κάνω όλα καλύτερα από οποιονδήποτε!!!

Τα καταδυτικά ερωτήματα μπορούν να είναι άπειρα. Το να γνωρίζουμε ρεαλιστικά πόσο ικανοί είμαστε και πώς οι ικανότητες μας στέκονται απέναντι των άλλων είναι κάτι παραπάνω από τόνωση αυτοεκτίμησης. Μας βοηθάει να καταλάβουμε πότε να προχωρήσουμε με τις αποφάσεις και τα ένστικτά μας ή αντιθέτως πότε χρειάζεται να ζητήσουμε συμβουλές.

Ιστορικό Πλαίσιο

Η προκατάληψη αυτή παρατηρήθηκε πειραματικά πρώτα από τους David Dunning και Justin Kruger από το Cornell University, το 1999. Είναι παραδεκτό ότι το αποτέλεσμα είναι το αποτέλεσμα εσωτερικής ψευδαίσθησης στους ανειδίκευτους, και εξωτερικής παρεξήγησης στους ειδικούς.

Ιστορικές Παρατηρήσεις

• ο Κομφούκιος ("η πραγματική γνώση είναι να ξέρεις την έκταση της άγνοιας")
• ο Μπέρτραντ Ράσελ ("Ένα από τα οδυνηρά πράγματα για την εποχή μας είναι ότι αυτοί που αισθάνονται βεβαιότητα είναι ηλίθιοι, και αυτοί με φαντασία και κατανόηση γεμίζουν με αμφιβολία και αναποφασιστικότητα")
• ο Κάρολος Δαρβίνος ("Η άγνοια πιο συχνά γεννά εμπιστοσύνη από ό,τι η γνώση")

Τα Όρια της Πραγματικότητας

Που τελειώνει η υγιής αισιοδοξία και αρχίζει η Ψυχοπαθολογική Υπεραισιοδοξία; Χωρίς την αισιοδοξία, τη πίστη στον εαυτό μας και ότι αξίζουμε και μπορούμε να επιτύχουμε έναν στόχο τίποτε δεν κινείται και τίποτε δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί. Είναι η κινητήριος δύναμη στη ζωή.

"Παν μέτρον άριστον" ή "μέτρον άριστον;"

Το ρητό φαίνεται να ειπώθηκε από τον Κλεόβουλο τον Λίνδιο (6ος αι. π. Χ.) και η πρώτη του διατύπωση ήταν «Μέτρον ἄριστον» όπου σήμαινε να αποφεύγουμε τις ακρότητες και να τηρούμε μέτρο στο βίο μας.

Για να επιστρέψουμε στο θέμα μας...

Ας μην ξεχνάμε ότι υποβρυχίως, ως αυτοδύτης SCUBA, υποστηρίζεται συνεχώς από Μ.Α.Υ (Μηχανική Αναπνευστική Υποστήριξη) είτε καταδύεται με ανοικτό είτε με κλειστό κύκλωμα. Μόνο ο ελεύθερος δύτης είναι αυτοϋποστηριζόμενος, βασιζόμενος μόνο στην άπνοιά του και στη διαχείριση του λόγου Οξυγόνου/Διοξειδίου του Άνθρακα.

Σημαντικό για έναν αυτοδύτη είναι να:

• Γνωρίζει τα φυσικά & ψυχολογικά του όρια
• Διαθέτει την πιστοποίηση η οποία βεβαιώνει το βάθος που δύναται να καταδυθεί
• Γνωρίζει τις δραστηριότητες που μπορεί να εκτελέσει
• Αισθάνεται καλά
• Συμμορφώνεται με τους κανόνες και τα μέτρα ασφαλείας
• Είναι σε απόλυτη αρμονία με το ζευγάρι ή την ομάδα με την οποία καταδύεται
• Έχει εμπειρία

Τεχνική Κατάδυση

Και αφήνουμε τη γενική κατάδυση και πάμε στην καρδιά του θέματός μας, που είναι η Τεχνική Κατάδυση. Εδώ οι απαιτήσεις είναι πολλές και σε όλα τα επίπεδα:

• Διαδικασίες
• Περιβάλλον
• Εξοπλισμός
• Σχεδιασμός
• Συνεργασία και οτιδήποτε άλλο
• Φυσιολογία & Ψυχολογία
• Κρίση και λήψη αποφάσεων

Προσοχή:

Η κατάδυση με stage, η περιήγηση γύρω από ένα ναυάγιο & η είσοδος σε δύο ή τρεις αίθουσές του, η είσοδος λίγων μέτρων σε ένα σπήλαιο δεν σημαίνει αυτόματα ότι είσαι τεχνικός αυτοδύτης.

Η κατάδυση βαθιά με μικτά αέρια με πλήρη εξοπλισμό και οργάνωση, η διείσδυση σε ναυάγιο κατά μήκος και βάθος, η διείσδυση σε σπήλαιο ή σπηλαιοσύστημα κατά μήκος και βάθος και ιδιαίτερα η πρωτοποριακή εξερεύνηση, αυτά είναι Τεχνική Κατάδυση. Μπορεί να ακούγεται αυστηρό, υπερβολικό και αφοριστικό αλλά είναι μια οριοθέτηση που πρέπει να αναγνωρίσουμε. Το να φοράς στεγανή στολή, να έχεις διπλούς Hi-Tech Καταδυτικούς υπολογιστές, διπλές φιάλες ή Επανανπευστήρες δεν σε κάνει απαραίτητα τεχνικό αυτοδύτη.

Αν το φαινόμενο Dunning-Kruger στην καθημερινή ζωή μπορεί απλά να μας φέρει σε μια απογοητευτική θέση, στην ερασιτεχνική κατάδυση μπορεί να μας βάλει σε μπελάδες και κίνδυνο, αλλά στην τεχνική κατάδυση δεν υπάρχουν τέτοια περιθώρια. Κάθε υπερεκτίμηση και λάθος μπορεί να έχει πολύ τραυματικές συνέπειες, αναπηρία ή ακόμα και θάνατο.

Βασικός Κανόνας Ασφαλείας:

Είναι να έχουμε πάντα περιθώριο ασφαλείας στις καταδύσεις μας και να μην εκτιθέμεθα ποτέ οριακά σε όλα τα επίπεδα.

Η τεχνική κατάδυση αποτελείται από κάποια βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία όπως:

• Βαθιές καταδύσεις
• Μικτά αέρια και αλλαγές μιγμάτων όπως Enriched Air Nitrox, Triox, Trimix, Tetrox
• Εξοπλισμός, Επαναπνευστήρες - Rebreathers
• Σπήλαια
• Ναυάγια
• Παραγωγή ενός project είτε με επιλογή είτε χωρίς επιλογή
• Ζευγάρι, ομάδα
• Αστάθμητος παράγοντας
• Συνδυασμός όλων των παραπάνω

Η Ερασιτεχνική κατάδυση από φύση της έχει τεράστια περιθώρια ασφαλείας εν αντιθέσει με την Τεχνική που αν και οφείλεις να τα έχεις σχεδιάσει και οργανώσει ανά πάσα στιγμή γνωρίζουμε ότι μπορούμε εύκολα να βρεθούμε εκτός αυτών.

Σύνδρομο Προσαρμογής

Ο Ούγγρος επιστήμονας και ερευνητής Hans Seyle όρισε το Γενικό Σύνδρομο Προσαρμογής (GAS) ως την τυπική απόκριση του σώματος στο στρες. Σε ένα άρθρο του 1946 στο The Journal of Clinical Endocrinology, περιέγραψε τη θεωρία του ότι το GAS είναι ο τρόπος του σώματος να αντιδρά σε μια αντιληπτή απειλή ως τρόπος επιβίωσης.

Τα τρία στάδια του GAS είναι:

• Στάδιο αντίδρασης συναγερμού
• Στάδιο αντίστασης
• Στάδιο εξάντλησης

Στάδια Συνδρόμου Γενικής Προσαρμογής - fight-flight-freeze-or-fawn

Στάδιο Αντίδρασης Συναγερμού

Κατά τη διάρκεια του σταδίου αντίδρασης, το σώμα σας αντιδρά με τους εξής τρόπους:

• Αυξημένη αρτηριακή πίεση
• Ο καρδιακός ρυθμός επιταχύνεται
• Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται
• Οι αισθήσεις οξύνονται
• Εξανθήματα στο δέρμα

Στάδιο Αντίστασης

Στο στάδιο αντίστασης μπορεί να εμφανιστούν τα εξής:

• Ευερεθιστότητα
• Κακή συγκέντρωση
• Εκνευρισμός

Στάδιο Εξάντλησης

Στο στάδιο εξάντλησης το σώμα σας μπορεί να βιώσει τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Ανησυχία
• Γνωστικές δυσκολίες
• Κατάθλιψη
• Κόπωση
• Αϋπνία

ΣΕΝΑΡΙΟ ΒΙΟΛΙ ΜΕ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ

Ας δούμε λοιπόν ένα φανταστικό σενάριο, το οποίο έχει συμβεί αμέτρητες φορές σε τεχνικούς αυτοδύτες, όσο ακραίο και αν σας φαίνεται.

"Είμαι Extended Air Diver με πολλές βαθιές καταδύσεις. Έχω κάνει πολύ βαθύτερες καταδύσεις με τους φίλους μου που είναι πιο έμπειροι από εμένα, και μεταξύ μας, έχω φτάσει τα 60 μέτρα....."

Το Σενάριο Εξελίσσεται:

Κατάδυση μόνος στα 70 μέτρα, τα δεδομένα είναι τα εξής:

• Με μικτά αέρια Trimix τα οποία για λόγους οικονομίας έχω βαθύ Ναρκωτικό βάθος
• Έχασα την αίσθηση βάθους και χρόνου
• Πρέπει να κάνω υποχρεωτικές βαθιές στάσεις που δεν ήταν στο πρόγραμμα
• Τα αποθέματα αερίων μου δεν επαρκούν
• Αναδύομαι αναγκαστικά στο μπλε χωρίς γραμμή
• Υπάρχει ισχυρό ρεύμα στα μεσόνερα
• Έχω χάσει τον προσανατολισμό μου
• Το μίγμα βυθού αρχίζει να μειώνεται επικίνδυνα

Συνειδητοποιώ ότι:

• Είμαι επικίνδυνος για τον εαυτό μου και για τους άλλους
• Δεν έχω την εκπαίδευση, εμπειρία για τέτοιες καταδύσεις
• Ότι Υπερεκτίμησα κατά πολύ τις ικανότητές μου
• Οι επιτυχημένες βαθιές καταδύσεις που είχα κάνει πριν ήταν παγίδα
• Είμαι κλασσικό παράδειγμα εφαρμογής του Φαινομένου Dunning - Kruger

Επίλογος - Απαιτήσεις Πολυπλοκότητας

Είναι γεγονός ότι όλοι έχουμε κάνει λάθη και θα συνεχίσουμε να κάνουμε λάθη στην κατάδυση, και ο Γράφων πρώτος. Ο σκοπός κάθε τέτοιου άρθρου είναι να αναλύσει ένα φαινόμενο, στην προκειμένη περίπτωση το φαινόμενο Dunning-Kruger που μας το "διαμόρφωσε", και να το διακρίνει, να εντοπίσει τις εφαρμογές του στην Τεχνική Κατάδυση. Ακόμη και αν ένας αυτοδύτης προβληματιστεί σοβαρά και αποφευχθεί ένα καταδυτικό ατύχημα, είναι κέρδος για όλους μας.

Η κατάδυση είναι πηγή ευτυχίας αλλά έχει και τη σκοτεινή της πλευρά.

Όποιος θα ήθελε οποιαδήποτε διευκρίνιση ή έχει κάποιο σχόλιο επί των ανωτέρω μπορεί να μου στείλει μήνυμα στο georgedpetrou@gmail.com

Σας ευχαριστώ για την ανάγνωση.

Γιώργος Πέτρου

Πηγές:

• Αρχείο: Γιώργος Πέτρου / HUE
• https://el.wikipedia.org/
• https://braining.gr/
• https://www.psychology.gr